“आये, माझा ट्यॅक्टर...” (The tractor: The real and the virtual..!)

 “आये, माझा ट्यॅक्टर...”

(© डॉ. अमित सुमन तुकाराम पाटील)

काल दिवाळी पाडव्यानिमित्त एका आप्तेष्टांच्या गावी जाऊन संध्याकाळी परतत होतो. पुणे-बंगळुरू महामार्गाच्या आधुनिकीकरणानंतर आता त्या रस्त्यावरून गाड्या वाऱ्याच्या वेगाने अक्षरशः सुसाट धावत असतात. माझीही गाडी धावत होती. पण, कोल्हापूरजवळ काही अंतरावर अलीकडे माझ्या समोरच्या गाड्यांचे वेग मंदावल्यामुळे मलाही गाडीचा वेग बराचसा कमी करावा लागला. महामार्गावर असा वेग मंदावावा लागल्यावर मनात पहिली शंका येते ती म्हणजे, ‘पुढे रस्त्यावर काही झालंय की काय? एखादा अपघात झाला असेल काय? इत्यादी.’ कालही मनात तशीच शंका आली होती आणि ती खरीही ठरली. कारखान्याकडे ऊस घेऊन निघालेला एक ट्रॅक्टर मागे जोडलेल्या दोन ट्रॉल्यांसकट पलटला होता. घटनास्थळी भारतीय मानसिकतेप्रमाणे मदत न करता केवळ घटनेची मजा घेणाऱ्यांचा मोठा जमाव जमला होता. संवेदनशून्य प्रेक्षकांचा उत्साह इतका दांडगा की, महामार्ग पोलिसांना किंवा १०० नंबरवर फोन करून मदत बोलावण्याचे सोडून ‘फ्लॅश सुरू करून फोटो चांगला येईल की बिनफ्लॅशचा’ याची दबकी चर्चा लोकांच्यात चालू आहे की काय अशी शंका यावी! एकूणच भारतीयांसाठी एकदम ‘नॉर्मल परिस्थिती!’ असो; विषयांतर नको... 

खरेतर मी अशा ठिकाणी कधी फारसा थांबत नाही; पण पलटलेल्या ट्रॅक्टरजवळ दोन माणसे आणि एक स्त्री आणि तिला घट्ट मिठी मारून बिलगलेला एक मुलगा मोठमोठ्याने रडत बसलेले मला दिसले. मी डॉक्टर, आणि त्यातही लहान मुलांचा डॉक्टर असल्यामुळे एखाद्या लहान मुलाला काही दुखापत झाली असावी का किंवा काही तात्काळ वैद्यकीय मदतीची गरज असावी का अशी शंका मनात येऊन मी गाडी बाजूला लावून खाली उतरायचा निर्णय घेतला. पोलिस किंवा १०८ चा अजूनही काही पत्ता नव्हता. मी जवळ जाऊन परिस्थितीचा कानोसा घेतला असता सुदैवाने कोणीही जखमी झाले नसल्याचे समजले. त्याचं असं झालं होतं... ट्रॅक्टरच्या ड्रायव्हरने चहा पिण्यासाठी ट्रॅक्टर रस्त्याकडेला लावला होता आणि सगळेचजण चहा पिण्यासाठी गेले होते. ट्रॅक्टरमध्ये सगळे परत चढेपर्यंत ड्रायव्हरने तो सर्व्हिस रोडवरून मुख्य रस्त्यावर घेण्याचा प्रयत्न केला, त्यावेळी त्याचा अंदाज थोडासा चुकला आणि ट्रॅक्टर पलटी झाला. ट्रॅक्टरचा वेग अत्यंत कमी असल्याने ड्रायव्हरला उडी मारायला पुरेसा वेळ मिळाला आणि तो वाचला. बाकीचे खालीच असल्याने थोडक्यात आणि सुदैवाने बचावले.

मी उतरून त्या रडणाऱ्या लोकांजवळ गेलो. आता ‘तुम्ही का रडताय?’ असे विचारावे तर ते मला वेडा वगैरे समजतील या भीतीने मी काही थेट तसा प्रश्न विचारला नाही. मी वेगळ्या भाषेत विचारलं, “दादा, काय झालं; काही मदत हवी आहे का? लागलंय का कुठं?” त्यावर ते म्हणाले, “लागलं नाय वो सायेब; खरं ट्यॅक्टर पलटी झाला की. एकतर दिवाळी हाय; कामाला लोकं मिळत नव्हती. ह्यंच्या पाया पडून कशीबशी ऊसतोड केली मालकानं आणि माल माज्या ट्यॅक्टरात भरला. तसा उसाचा मालक आज काय तयार न्हवताच; पर मला उद्या काम हाय म्हणून म्याच गडबड केली. त्यला आता काय सांगू? ही टोळी हातापाया पडून मिळवली हुती. ते बी तयार न्हवते आज पाडव्याला; म्याच म्हटलं कशाला लक्शीमी सोडताय हातातोंडाला आलेली? म्हणून मग ‘संद्याकाळी तरी लवकर सोडा’ असं सांगून ही मंडळी तयार झालती. आता ह्यंची सुट्टी बी गेली आणि पाडवा बी गेला. ट्यॅक्टर पण कर्ज काढून आत्ताच घेतला हुता, त्यजं किती नुसकान झालंय देवालाच ठावं... कसं जगावं आमच्यासारक्यानी; रोजच तर लडाई हाय..?”

तो ट्रॅक्टर ड्रायव्हर-कम-मालक परत रडायला लागला. त्याचं ठीक होतं. शेजारी दुसरा एक माणूस, एक स्त्री आणि तिला बिलगलेला छोटा मुलगा जोरजोरात रडत होते. त्यांना मी विचारले, “का इतके रडताय? या छोट्याला लागलं तर नाही ना..?” त्यावर त्याची आई म्हणाली, “न्हाय लागलं; पर ह्ये पोरगं रडलेलं बगवत न्हाय. आज पाडव्याच्या दिशी तरी रडू नगं म्हणताना ऐकंना बी झालंय...” “गप गं, वरडू नगंस त्यच्यावर उगीच; त्यज्यामुळंच तर जीव वाचला आपला,” तिचा नवरा आणि पोरग्याचा बाप म्हणाला. माझी उत्सुकता त्याच्या वाक्याने चाळवली. मी म्हटलं, “याच्यामुळे जीव वाचला! तो कसा? असं काय केलं याने?”

बाप उत्तरला, “ह्यो कुटलं काय करतोय, निमताचा धनी झाला फकस्त इतकंच... आता वरीस झालं आसंल, मागच्या दिवाळीपसनं म्हणा की... पोरगं नुसतं खेळायला ट्यॅक्टरच पायजे, ट्यॅक्टरच पायजे करत रोज तासभर रडतंय... किती सांगितलं तरी ऐकायचं नाव घेत न्हाय... आता आमचं पोट हातावर... कोरड्याला काय करायचं सकाळ-सांच्याला ह्यचा डोस्क्यात सारका इचार... आणि, ह्येचं आपलं नुसतं खेळायला ट्यॅक्टर, ट्यॅक्टर... डोस्कं उठवतंय पोरगं रोज... रोज मार खातंय, तरीबी आणि रोज त्येच... जीव कावला हुता नुसता...” 

मी म्हटलं, “बरं, मग त्याचं काय? घेतला का ट्रॅक्टर?” “व्हय की, पाडवा हाय म्हटलं आज... मालकानं बी जरा लवकर उचल दिलती... आत्ता च्या प्यायला उतरलो तवा तिथंच समोर खेळण्याचं दुकान दिसलं... तसा पोरानं भोंगा पसरला जोरात... बायको म्हण्टली, ‘आवो आज-उद्या कवातरी घ्यायचा म्हणतच हुता तुमी, घिऊन टाका आत्ताच... कशाला उगीच पोराला रडवताय?’ मग घेतला तिथं ट्यॅक्टर... शंबरला पडला... जाऊदे म्हटलं पोरगं खूश हुतंय, असूंदे...” बापानं मला खरी ‘स्टोरी’ सांगितली. मी म्हणालो, “झालं की मग, आता अजून कशाला रडतोय हा?” बाप म्हणाला, “इतकं सरळसोट असतंय का गरिबाचं नशीब सायेब... आता ज्या ट्यॅक्टरच्या जीवावर ह्यो खेळण्यातला टॅक्टर घेतला, त्यो बी पलाटला आणि ह्यचा खेळण्यातला ट्यॅक्टर त्यज्याखाली गेला... नवाकोरा ट्यॅक्टर गेला पोराचा... मालकाचा बी नवाच हुता की आवो...” मी आश्चर्याने म्हणालो, “आता पोराच्या ट्रॅक्टरला काय झालं मध्येच?” “आवो सायेब, वर चडायच्या आधी मी पिशवी मागच्या टॉलीत टाकली हुती हातात अडचण नगं म्हणून... त्याच पिशवीत ह्यचा ट्यॅक्टर हुता; खेळण्यातला... तवंर उसाचा ट्यॅक्टर झाला पलटी आन् पिशवी गिली त्यज्याखाली... आता सगळंच गेलं वो, त्याल भी गेलं आन् तूपबी गेलं... आमचं नशीब फाटकं ते फाटकंच; ह्या पोराचं बी तसंच दिसतंय... म्हणून रडू जास्त येतंय... जाऊदे..,” पोराचा बाप मला म्हणाला, “तुमी डाक्टर हाय नव्हं; न्हाय म्हट्लं मालक सांगत हुतं... आसली जवळ तर एकादी डोस्क्यावरची गोळी द्या की... डोकं उटलंय नुसतं.”

मी माझ्या ‘फर्स्ट-एड’ मधून चार-पाच डोकेदुखीवरच्या गोळ्या काढून त्याच्या हातात दिल्या. रडणाऱ्या मुलाची समजूत घालायला एव्हाना त्याच्या आईला थोडंफार यश आलं होतं. त्याला ट्रॅक्टर घेऊन द्यावा का याच्या विचारात मी होतो, पण मग इतक्या खस्ता खाऊन प्रामाणिकपणे काबाडकष्ट करणाऱ्या त्या मुलाच्या आई-वडिलांना ते आवडेल का असाही प्रश्न मला पडला. मी विचारमग्न होतो.

एकाचा ‘खरा’ ट्रॅक्टर पलटला म्हणून तो दुःखी होता; तर एकाचा ‘खेळण्यातला’ ट्रॅक्टर चुरडला म्हणून तो दुःखी होता. आपापल्या दुःखाच्या सीमा वेगवेगळ्याच असतात म्हणा...

तेवढ्यात आधी आवरलेलं रडू परत आणत मुलगा ओरडला, “आये, माझा ट्यॅक्टर...” मी क्षणभर थबकलो. माझ्याकडे त्या कुटुंबासमोरील बऱ्याच प्रश्नांची उत्तरे नाहीत असे वाटून मी जायला निघणारच होतो, तेवढ्यात पाठीमागून त्या मुलाच्या आईचेही शब्द कानी पडले, “बस आता गप, टॅक्टर पायजे म्हणं... बापाची उमेद गिली ‘खऱ्या’ ट्यॅक्टरची सपनं बगत; आता तू तुझी उमेद घालव ‘खोट्या’ ट्यॅक्टरकडं बगत... त्यो बी गेला हातातनं... म्या तुज्या बापाला बी सांगत हुतो आन् तुलाबी सांगतो, ‘उगीच सप्नं बगत बसत जाऊ नगा... त्ये आपल्या सारक्यांचं काम न्हवं... गप सकाळ-सांच्याच्या भाकरी-कोरड्याचं बगा... आन्नाला लागा जरा...’ सप्नं बगायचं गरिबाचं काम नसतंय... रडू नगंस... उट... व्हय बाजूला तिकडं...” माझं विचारचक्र नक्की कोणत्या दिशेने धावू लागले होते ते मला अजूनही समजत नाहीये..! 

(© लेखाचे संपूर्ण हक्क लेखकाधीन)

(© डॉ. अमित सुमन तुकाराम पाटील, एमबीबीएस, एमडी (बालरोग चिकित्साशास्त्र))

शासकीय वैद्यकीय महाविद्यालय आणि रुग्णालय, औरंगाबाद.

संपर्क- ८३२९३८१६१५ 

www.dramittukarampatil.blogspot.com www.dramit100wordstories.blogspot.com 

 [छायाचित्र: संग्रहित; साभार: गुगल]