कोविडायन: एका डॉक्टरच्या अस्वस्थ मनाची डायरी (भाग: ४) (COVID experiences of a treating doctor: Part 4)

 कोविड अनुभव कथन: भाग ४ 

 “कोविडायन: एका डॉक्टरच्या अस्वस्थ मनाची डायरी”

(© डॉ. अमित सुमन तुकाराम पाटील)

(या लेखातील मते आणि अनुभव हे पूर्णतः वैयक्तिक स्वरुपाचे आहेत; मात्र ते केवळ एकट्या-दुकट्याचेच अनुभव नसून जमिनीस्तरावर काम करणाऱ्या अनेक योद्ध्यांना आलेल्या अनुभवांचे सार आहे.)

(लेख पूर्णतः कॉपीराइट केलेला असून लेखाचे सर्वाधिकार लेखकाकडे सुरक्षित आहेत.)

(लेखात उल्लेख केलेली रुग्णांची, डॉक्टरांची आणि हॉस्पिटलची नावे काल्पनिक आहेत.)

(सदर लेख पूर्णतः वैयक्तिक स्वरूपाचा असून राज्य किंवा केंद्र सरकारच्या कोणत्याही नियम, तत्त्वे, मार्गदर्शक सूचना अथवा निर्णय यांच्याशी संबंधित नाही. एक डॉक्टर म्हणून दोन्ही सरकारांच्या सर्व नियमांचे पालन प्रस्तुत लेखक काटेकोरपणे करतात.)

(लेख लेखकाच्या नावासह शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही.)

प्रसंग ७- “कोरोना अच्छा है साहब; रिश्तेदार नहीं..!”

आज माझी ‘इव्हिनिंग’ ड्यूटी आहे. आजचे ‘बॅड’ पेशंट्स सकाळच्या (मॉर्निंग) ड्यूटीवरील रेसिडेंट्सनी आधीच आयसीयूला ‘शिफ्ट’ केलेले आहेत. त्यामुळे, आज रुग्णसंख्या जास्त असली तरी धावपळ तितकीशी करावी लागणार नाहीये.

अशावेळी म्हाताऱ्या पेशंट्सशी बोलायला मला आवडते; किंवा माझी त्यांच्याशी ‘वेवलेंग्थ’ (wavelength) चांगली जुळते म्हणा ना... एक आजी बरेच दिवस माझ्या वॉर्डला अॅडमिट होत्या.

रोज राऊंडला गेलो की, “मेरी अब छुट्टी कर दो डाक्टर साहब... मुझे मेरे घर जाने दो... मुझे आख़री सांस वहीं पे लेनी है... सुनो, डाक्टर साहब...” हे ठरलेले वाक्य असायचे. आज म्हटलं त्या ‘दादीं’नाच भेटू. आयपीडी पेपरवर ‘दादीं’चं वय होतं चौसष्ट वर्षे. पण, त्यांच्या घरच्यांबद्दल मी त्यांना कधी विचारलं नव्हतं; म्हणजे त्या गोष्टीचा तसा काही थेट संबंध नसल्यामुळे..!

आज दादींजवळ गेलो आणि हसून म्हणालो, “मैं डॉक्टर अमित... छुट्टी कर दूँ क्या आप की?” कोविडमधून बरे झालेले बरेच रुग्ण आम्ही राऊंडला गेलो की हात जोडतात आणि “कसं काय काका, बरंय का," असं विचारताच, “आता तुमीच मायबाप हाय की आमचं,” अशी कृतज्ञतेची भावना व्यक्त करतात. दादांनीही त्याच सवयीने त्यांचे सुरकुतलेले दोन्ही हात जोडून, “डाक्टर साब, मुझे भेज दो ना घर... अभी मैं अच्छी हूँ... मुझे कुछ तक़लीफ नहीं,” अशी विनंती केली.

मी त्यांना म्हणालो, “दादी, आपको अच्छा लग रहा है यह अच्छी बात है लेकिन आप को अब भी ऑक्सिजन लगता है; बिना ऑक्सिजन के आपण घर कैसे जाओगे? घर में ऑक्सिजन है क्या आप के?” “नहीं है साब, पर कर लूँगी कुछ,” त्या उत्तरल्या.

“ठीक हैं, बड़े डॉक्टर साहब आऐंगे तब पूछ के आप को बताता हूँ; तब तक घरवालों को बुलाके रखिए,” मी म्हणालो. “कौन घरवाले बेटा? शौहर तो कबके गुज़र गए... लड़का देखता नहीं मुझे; उसके बीवी के साथ अलग रहता हैं वह... एक भतीज़ा देखता था कभी ज़रूरत पड़ी तो; लेकिन...”

“लेकिन क्या दादी? अब वह भी आता नहीं? आप ने ही कोसा होगा उसको... क्यूँ लोगों को इतना परेशान करते हो आप,” मी हसत-हसत lighter note वर विचारले.

दादी पण खळाळून हसल्या; सतरा दिवसांत कदाचित पहिल्यांदाच... (रुग्ण किती दिवसांपासून अॅडमिट आहे याची रोजची नोंद आम्ही राऊंडमध्ये करत असतो.)

“क्यूँ बेटा, मैं बहुत परेशान करती हूँ क्या आपको,” त्या म्हणाल्या. “नहीं नहीं दादी, ऐसा कुछ नहीं... मुझे तो दादीजी नहीं हैं; इसीलिए आप से थोड़ी हलकीसी बात की मैंने,” मला माझ्या आजी (वडिलांच्या आई) नसल्याची बोच बऱ्याचदा लागते. (आजीसारखा नातवंडांचा लाड कोणीच करत नाही हे एक त्रिकालाबाधित सत्य आहे. ज्याला नाही त्यालाच ते जाणवते.) असो.

“जी हाँ... आप कुछ बता रही थी आप के भतीजे के बारे में,” मी आठवण करून दिली.

“कुछ नहीं बेटा; जब से मुझे यहाँ अॅडमिट किया हैं तब से मेरे घर के कोई भी लोग मेरे बारे में पूछने नहीं आते... मुझे कोई घर का खाना नहीं भेजता... मेरा फोन भी उठाते नहीं... लड़के ने तो सीधा बोला मुझे ‘और कितना जीनेवाली हैं तू; और भी कुछ ख़्वाहिश बाकी है क्या अभी’ करके... भतीजा भी बोला मुझे ‘अब तेरा तू देख ले... इस के आगे अब यह मुझ से नहीं होगा... तेरे बेटे को बोल अब’,” दादी खिन्न झाल्या होत्या. “

ऐसा बोला उन्होंने,” मी उगीचच प्रतिप्रश्न केला.

“हाँ... उन का भी बराबर हैं... मुझ जैसे बुढ्ढी का क्या फ़ायदा उनको? सिर्फ बैठ के खाऊंगी मैं... अब कुछ काम भी नहीं होते मुझ से... आँखें धुंधली हो गई हैं; कान भी दगा दे रहे हैं... हाथ काँपतें हैं,” दादी निराशेने म्हणाल्या.

“तो क्या घरवालों ने छोड़ देने का,” मी घुश्श्यात होतो.

“जाने दो बेटा... यहीं संसार की रीत हैं... डूबते सूरज को कौन सलाम करता हैं, हैं ना?” दादी.

“ह्म्म्म,” मी उसासा टाकत म्हणालो.

“सब ठीक हो जायेगा दादी... थोड़ा ऑक्सिजन निकलने दोन, फिर छुट्टी कर देंगे हम आप की... थोड़ा धीरज रखिए... अब तक इतना सहा हैं आप ने... बस चंद दिनों की बात हैं... अच्छी हो के घर जाईये,” मी धीर देत त्यांना म्हणालो.

“हाँ बेटा... अच्छा ही हुआ यह कोरोना हुआ... यहाँ आ के दूसरों के लिए अच्छा काम करनेवाले कुछ लोग तो दिखें और ख़ून के रिश्तों की गहराई भी समझी,” दादी शांतपणे म्हणाल्या.

दादींच्या शांततेने माझ्या मनाचा महासागर मात्र पुरता ढवळून टाकला होता.

.

.

.

प्रसंग ८-

कोविड काळात एखाद्या रुग्णालयात आणि रुग्ण दवाखान्यात अॅडमिट झाल्यावर जितक्या घटना घडतात, कदाचित त्यापेक्षा काही जास्त नाट्यमय घटना पडद्यामागे घडत असतात. असाच हा एक प्रसंग संक्षिप्तात. घडलेले प्रसंग थोडक्यात लिहिणे त्यामानाने जिकिरीचे काम असले तरी ज्या व्यक्तीच्या आयुष्यात ते प्रसंग घडत असतात त्याच्या मनात माजलेला हलकल्लोळ ज्याचा त्यालाच माहिती.

माझ्या मित्राचा एक मित्र आहे. मागच्या आठवड्यात त्याच्या आयुष्यात घडलेला हा प्रसंग...

विदर्भात लहानाचा मोठा झालेला हा ‘मित्राचा मित्र’ मेकॅनिकल इंजिनिअर आहे आणि सध्या तो ‘ऑटोमोबाईल इंडस्ट्रीची पंढरी’ मानल्या जाणाऱ्या जर्मनीत असतो. मागच्या आठवड्यापर्यंत त्याचं आणि घरच्यांचं आयुष्य कोविडच्या तणावाखाली; पण तरीही आनंदात चालू होते. तो जर्मनीतून रोज किमान एकदा तरी व्हिडिओ कॉलवर आईवडिलांशी बोलत असे. आणि, एक दिवशी असं झालं... त्याच्या वडिलांना थोडा ताप आला. नेहमीप्रमाणे त्यांनी तो अंगावर काढला. मात्र, दोन दिवसांतच आजारी माणसाच्या चेहऱ्याप्रमाणे त्यांचा चेहरा पडला. चेहऱ्यावरचे तेज हरपले. तिसऱ्या दिवशी तर त्यांनी मुलग्याशी बोलणे टाळले... आणि, मग मात्र मित्राला शंका आली. झालं... त्याने लगेच घरी फोनाफोनी चालू केली... काहीही करा, पण पप्पांची कोविड तपासणी करून घ्या... प्लीज... मीही बघतो तिकीट बुक करायचं...

दुसऱ्या दिवशी वडिलांची कोविड तपासणी करून घेण्याबाबत घरच्यांनी त्याला आश्वस्त केले. इकडे मित्राचा जीव वरखाली होऊ लागला होता. कोविडमुळे जगभर होणाऱ्या मृत्यूंच्या, रुग्णांच्या होणाऱ्या गैरसोयींच्या, रुग्णांच्या नातेवाईकांच्या बेडसाठी होणाऱ्या धावपळीच्या, रेमडेसिव्हिरच्या आणि ऑक्सिजनच्या भासणाऱ्या तुटवडीच्या बातम्या तो रोज वाचत-पाहत होता.

वडिलांनी आधी हो-नाही म्हणत आणखीन दोन दिवस अंगावर काढले. घरच्या कुणाचंच त्यांनी ऐकलं नाही. नपेक्षा दिवसातून दोनदा ताप आणि चार-पाच वेळा ‘पल्स-ऑक्सिमीटर’ने ऑक्सिजन सॅच्युरेशन मोजून मित्राला फोटो पाठविले जात असत. मित्रही त्याच्या डॉक्टर मित्रांना ते कळवत असे. वडील ज्याअर्थी दवाखान्यात जात नाहीत आणि त्यांचे सॅच्युरेशनही नॉर्मलच राहते त्याअर्थी ते बरेच आहेत असे वाटून मित्राने त्याला मिळालेली विमानाची तिकीटेही रद्द करून टाकली.

पण, पाचव्या दिवशी अखेरीस त्रास वाढल्यामुळे घरच्यांनी त्याच्या वडिलांना अक्षरशः उचलून दवाखान्यात नेले. कोविड टेस्ट अपेक्षेप्रमाणे पॉझिटिव्हच आली. परंतु एव्हाना महत्त्वाचे पाच दिवस वाया गेले होते. डॉक्टरांनी लगेच एचआरसीटी (सीटी स्कॅन) करण्याचा सल्ला दिला. जे व्हायचं तेच झालं होतं. त्यांचा सीटी स्कोअर तेवीस आला होता; म्हणजे जवळपास दोन्ही बाजूंची फुप्फुसे ९०% हून अधिक खराब झाली होती. इतरांचीही बेड मिळावयास जशी होते तशी त्यांच्या नातेवाईकांचीही गडबड झाली. ओळखीचे-पाळखीचे, पैसा-अडका, मित्र-भावकी काहीच कामाला आले नाही. गरजेच्या वेळी नेमकी सगळ्यांनी साथ सोडली होती.

अखेरीस १८-२० तास धावपळ केल्यावर एका खासगी रुग्णालयात बेड मिळाला. दवाखान्यात पोहोचले त्यावेळी सॅच्युरेशन ६० पर्यंत खाली आले होते. त्वरीत एन. आय. व्ही. स्वरुपात ऑक्सिजन मिळाल्यामुळे जीव कसाबसा वाचला होता आणि तिकडे मित्राचाही जीव भांड्यात पडला होता. रुग्णाचा प्रोटोकॉल थोडा ‘डिरेंज्ड’ (खराब) आला होता. पण, औषधे चालू केली होती. वडील एन. आय. व्ही. वर असल्यामुळे त्यांच्याशी फोनवर बोलणे होत नसे. पण, घरच्यांकडून मित्राला त्यांची प्रगती कळत असे. चार-पाच दिवसांत वडिलांचा ऑक्सिजन थोडा-थोडा करत कि कमी करण्यात आला होता; पण मध्यम दाबाचा ऑक्सिजन लागत होताच. प्रगती असली तरी ती ज्या वेगाने व्हायला हवी होती तशी ती होत नव्हती.

मध्येच कोरोना प्रादुर्भावामुळे भारताने युरोपीयन देशांतून येणाऱ्या विमानांची संख्या अचानक कमी केली होती...

त्यादिवशी सकाळी घरच्यांनी मित्राला फोन केला. का कोणास ठाऊक, पण सकाळपासून मित्राच्या आईला कसलीतरी हुरहूर लागून राहिली होती. रुग्णाला रात्रीत दोनवेळा कडकडून ताप आला होता आणि ते ग्लानीतच होते. डॉक्टर एवढंच म्हणाले, ‘‘बहुधा सायटोकाईन स्टॉर्म! ही काही चांगली बातमी नाही. आपला पेशंट परत गंभीर होतोय. बघूया. आमचे प्रयत्न चालू आहेत.’’

घरच्यांनी मित्राला फोन केला आणि लवकर निघायला सांगितले. आता मात्र तो बिथरला. त्याने त्याच्या डोक्यात मित्रांना फोन केला. त्यांचे समजावणीच्या स्वरातले बोलणे ऐकून तो जे समजायचे ते समजला. त्याने नेटवरून धडाधड ‘इंडिया’ला जाणाऱ्या ‘फ्लाईट्स’ शोधायचा प्रयत्न केला. तो राहत असलेल्या ठिकाणापासून घरी पोहोचायला त्याला किमान वीस तास लागणार होते. संध्याकाळी सहाची एक फ्लाईट होती. त्याने बुकिंग सुरू केले. मात्र... विमानात बसण्याआधी आरटीपीसीआर चाचणी करणे बंधनकारक होते. रिपोर्ट यायला किमान बारा तास लागणार होते. त्याने त्वरीत निर्णय घेतला आणि दुसऱ्या दिवशीच्या सकाळी सहाची फ्लाईट ‘बुक’ केली.

या धावपळीतही तो दर तासाला घरी आणि मित्रांना फोन करून वडिलांच्या तब्येतीची चौकशी करत होता. लहानपणापासून ते आजपर्यंतच्या आयुष्यात वडिलांबरोबर घालवलेले सगळे क्षण त्याच्या डोळ्यांसमोरून सरकत होते आणि डोळ्यांत पाणी आणत होते.

“मला सोडून जाऊ नका हं, बाबा,” तो मनातल्या मनातच त्यांच्या वडिलांना लाडिक गळ घालत होता. मी आणि माझा मित्र त्याच्या त्या मित्राच्या वडिलांबद्दलच बोलत बसलो होतो. “मीही लहानपणापासून काकांना ओळखतो. आमचे नेहमी एकमेकांच्या घरी येणे-जाणे असते. पहिल्याच दिवशी मी काकांना कोविडची तपासणी करायला सांगितले होते, पण काकांनी अंगावर काढले,” मित्रही खिन्न झाला होता, “अशी एकेक माणसं सोडून चालली तर कसं होणार?”

“अरे, होतील ते ठीक,” लटका धीर देत मी म्हणालो.

तितक्यात त्याचा फोन वाजला. “*** , अरे काकांना सीपीआर देतायंत डॉक्टर; त्यांचं सॅच्युरेशन अचानक ड्रॉप झालंय. व्हेंटिलेटरवर घेतलंय, पण ब्रॅडिकार्डियातच* आहेत. काही गॅरंटी नाहीये म्हणतायंत डॉक्टर,” पलीकडून एक ओळखीच्या डॉक्टर मित्राने सांगितले, “माझं काही त्याला सांगायचं धाडस होणार नाही, तूच सांग तिकडे फोन करून,” त्याने फोन ठेवलादेखील.

.

.

.

माझ्या मित्राने जड अंतःकरणाने ‘काका खूप सीरियस आहेत; तू निघ लवकर,’ असा निरोप त्याच्या मित्राला दिला. मित्राचा रडायचा आवाज फोनवर तसाच येत होता. क्षणार्धात कोरोनाने इकडचे जग तिकडे केले होते.

.

.

.

संध्याकाळी सात वाजता ‘व्हिडिओ कॉल’वरून जर्मनीतला मित्र त्याच्या वडिलांच्या अंत्यसंस्कारासाठी ‘लाईव्ह’ आला होता... आमच्या सर्वांच्या भावनांना ‘डेड’ करून त्याचे वडील पुढच्या प्रवासासाठी निघून गेले होते, जिथे जायला ना कुठल्या विमानाची गरज होती, ना तिकिटाची..! ___________________________________________ *ब्रॅडिकार्डिया= हृदयगती मंदावणे ___________________________________________ 

-कोविडायन: भाग ३ ची लिंक... https://dramittukarampatil.blogspot.com/2021/05/covid-experiences-of-treating-doctor.html?m=1 

 -कोविडायन: भाग २ ची लिंक... https://dramittukarampatil.blogspot.com/2021/04/covid-experiences-of-treating-doctor.html?m=1 

 -कोविडायन: भाग १ ची लिंक... https://dramittukarampatil.blogspot.com/2021/04/covid-experiences-of-doctor.html?m=1

(© डॉ. अमित सुमन तुकाराम पाटील,

एमबीबीएस, एमडी (बालरोग चिकित्साशास्त्र))

(© लेखाचे संपूर्ण कॉपीराइट्स लेखकाधीन)

(केवळ वॉट्सएप संपर्क- ८३२९३८१६१५) 

(www.dramittukarampatil.blogspot.com) (www.dramit100wordstories.blogspot.com) (www.trekdoctoramit.blogspot.com)